Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku prowadzi od 2021 unikatowy w skali kraju, inwestycyjny program własny finansowany ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pn. „Rzeźba w przestrzeni publicznej dla Niepodległej”, którego celem jest podniesienie jakości przestrzeni publicznej poprzez ulokowanie w niej większej liczby dzieł o wysokim poziomie artystycznym oraz podniesienie świadomości estetycznej decydentów i odbiorców tejże przestrzeni.
Dalekosiężnym celem projektu jest także próba dokonania zmiany myślenia o wspólnej przestrzeni, m.in. dzięki wypracowaniu dobrych praktyk wyboru dzieł. Specjalnie na potrzeby programu stworzony został „Kodeks dobrych praktyk konkursów pomnikowych” oraz opracowywane są zasady dotyczące wyboru, realizacji i funkcjonowania rzeźby w przestrzeni wspólnej. Program „Rzeźba w przestrzeni publicznej dla Niepodległej” stał się kontekstem do organizacji w Centrum spotkań (cykl 13 webinarów, I i II Kongres „Rzeźba wszędzie?”) ekspertów, teoretyków i praktyków, przedstawicieli środowisk zarządzających i współdecydujących o kształcie przestrzeni polskich miast, osiedli i obszarów rekreacyjnych, obecnych w procesie projektowania i inwestowania w przestrzeń wspólnej.
Adresatem programu są jednostki samorządu terytorialnego, w których istnieje wydział lub komórka organizacyjna sprawująca opiekę nad przestrzenią publiczną lub zabytkami oraz samorządowe instytucje kultury. Od III edycji Centrum poszerzyło katalog uprawnionych wnioskodawców o stowarzyszenia i fundacje oraz inne organizacje pożytku publicznego, z uwagi na bardzo duże zainteresowanie programem ze strony organizacji pozarządowych. Analiza projektów aplikacyjnych składanych do programu pokazuje ogromną potrzebę społeczności lokalnych w zakresie lokowania rzeźby w przestrzeni, restaurowania wybitnych dzieł XX wieku oraz tworzenia realizacji budujących tożsamość lokalną.
Beneficjenci „Rzeźby w przestrzeni publicznej dla Niepodległej” mogą zrealizować rzeźbę, obiekt, instalację zgodnie z projektem współczesnego artysty; przeprowadzić konserwację rzeźby lub zespołu rzeźb, które już w konkretnej przestrzeni funkcjonują; mogą także wykupić depozyty dzieł gotowych oraz utrwalić prace artystów, które pierwotnie wykonano w mniej wytrzymałych materiałach. Trwałym efektem realizacji programu jest grupa obiektów rzeźbiarskich, autorstwa wybitnych twórców, zrealizowana na wysokim poziomie artystycznym umieszczona w przestrzeni publicznej, zewnętrznej i wewnętrznej, ze stałym, nieograniczonym dostępem dla publiczności, m.in.: w parkach rzeźby, foyer, lobby, na dziedzińcach siedzib instytucji użyteczności publicznej, w tym instytucji kultury, uczelni, i innych.
W latach 2021 – 2023 w ramach budżetu programu na poziomie niemal 7.5 mln zł, dofinansowano 87 obiektów rzeźbiarskich, ulokowanych przez 56 Beneficjentów w 41 miastach, miasteczkach i gminach (w tym w 5 miastach dwu – i trzykrotnie).
Z edycji, na edycję znacząco rośnie liczba podmiotów zainteresowanych realizacją dzieła w ramach programu. Spośród 68 aplikacji (99 wniosków uruchomiono w systemie Witkac) złożonych w 2021 roku, wyłoniono 15 beneficjentów. W 2022 roku aplikowało do programu 90 wnioskodawców (ze 130 wniosków uruchomionych), z czego 15 zostało beneficjentami, natomiast w roku 2022 w naborze uczestniczyło 106 wniosków (ze 160 otwartych) i wyłoniono do realizacji zadania 27 beneficjentów.
Centrum, jako instytucji zarządzającej programem zależy na maksymalizowaniu starań w kierunku podniesienia czytelności założeń programu i jego społecznego odbioru oraz doskonaleniu narzędzi, którymi posługuje się w trakcie bieżącego administrowania projektem. Na przestrzeni trzech lat zarządzania programem udoskonalono zapisy regulaminowe dot. m.in. dysponowania przestrzenią, okresu trwałości, czytelności kryteriów oceny, transparentności obowiązków nałożonych na beneficjenta programu. Aby zwiększyć czas na przygotowanie kompleksowej dokumentacji i realizacji dzieła Centrum wydłużyło także termin aplikowania do programu.
Aktualnie trwa nabór do IV edycji programu. Wysokość budżetu na rok 2024 wynosi 4 mln zł. Nabór odbywa się elektronicznie poprzez platformę Witkac.pl w terminie 2 listopada 2023 – 31 stycznia 2024.
Więcej o programie na: https://rzezba-oronsko.pl/rzezba-dla-niepodleglej/
Źródło: Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku
